Produkcja komputerów w PRL - doskonałe pomysły, zablokowane przez Rosjan i realia socjalistyczne
Już kilka lat po II wojnie światowej grupa matematyków, wykształconych przed wojną, powołała w PRL do życia państwowe instytuty zajmujące się rozwojem maszyn matematycznych i zakłady państwowe produkujące takie maszyny.
Prymat w rozwój przemysłu komputerowego, w tworzeniu programów i informatyki, od samego początku dzierżyli Amerykanie. Pierwsze, jeszcze bardzo drogie, komputery w amerykańskim przemyśle pojawiły się w latach 60.
Komuniści byli zainteresowani komputerami, bo idealnie nadawały się one do wykorzystania w komunistycznej gospodarce centralnie planowanej, w której negowano mechanizmy rynkowe. Na przełomie lat 50 i 60 w PRL przygotowywano się do masowej produkcji elektronicznych maszyn cyfrowych.
Komputery z PRL
Od 1956 roku wrocławskie zakłady ELWRO rozpoczęły produkcję komputerów. Od 1966 w zakładach tych ruszyła produkcja komputerów Odra – komputery Odra były zdecydowanie lepsze od rosyjskich komputerów Riad (czyli spiratowanych komputerów IBM). Połowa produkcji komputerów Odra była eksportowana do innych krajów socjalistycznych — gdy użytkownicy Odry kupowali nielegalne programy do tych komputerów, to serwisanci z zakładów produkcyjnych Odry blokowali możliwość użytkowania tych programów by producent Odry też i zarabiał na oprogramowaniu. Ostatnie Odry, produkowane do 1983 roku, wykorzystywała PKP nawet w 2010 roku.
Od 1964 roku zakłady zjednoczenia MERA rozpoczęły produkcję mikrokomputerów. Niezwykle znanym projektem był projekt mikrokomputera K-202. Pomimo entuzjazmu prasy, PRL nie dysponował możliwościami produkcyjnymi i nie był w stanie sprostać tańszej konkurencji z zachodu.
W 1967 rozwój myśli naukowo technicznej dotyczącej komputerów został zahamowany w PRL decyzją Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii ZSRR i Rady Ministrów ZSRR. Rosjanie zdecydowali, że we wszystkich ich koloniach będzie funkcjonował Jednolity System Elektroniczny Maszyn Cyfrowych. Został on przez Rosjan, w komputerach Riad, spiratowany z technologii IBM. Wymusiło to w krajach socjalistycznych zarzucenie prac nad krajowymi systemami.
Komputery wykorzystywano w PRL do centralnego planowania, ewidencji i rachunkowości. Istniały państwowe firmy świadczące dla innych państwowych firm usługi obliczeniowe – Zakłady Elektronicznej Techniki Obliczeniowej. Komputery w PRL wykorzystywano w kopalniach i elektrowniach, na kolei, w bankach i w statystyce.
Realia PRL nie pozwalały na produkcję
Przeszkodą w produkcji komputerów w PRL była sama gospodarka socjalistyczna, czyli przede wszystkim brak wolnego rynku, prywatnej przedsiębiorczości i mechanizmów rynkowych. Zapóźnienie cywilizacyjne bloku wschodniego wobec zachodu z roku na rok się powiększało. Dodatkowo przemysł komputerowy PRL produkował mniej nowoczesne części niż NRD czy Bułgaria lub Rumunia. Niska jakość produkcji w krajach socjalistycznych wynikała też z zacofania technologicznego i niskiej kultury produkcji. Zapaść cywilizacyjna PRL powodowała, że polscy naukowcy nie mieli jak w PRL wprowadzać do produkcji swoich wynalazków.
By produkować w PRL komputery, trzeba było zakopywać podzespoły za granicą. W latach 60 przemysł komputerowy w PRL kupował części w Republice Federalnej Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, Japonii i Włoszech. Prawie 50% zapotrzebowania krajów socjalistycznych na komputery zaspokajane było importem z krajów kapitalistycznych.
Przeszkodą w imporcie nowoczesnej kapitalistycznej technologii były wprowadzone przez zachód embargo na dostawy nowoczesnych technologii do krajów komunistycznych. Drugą z przeszkód w imporcie był brak dewiz na zakup.
W latach 80 w krajach RWPG pojawiły z Azji i zachodu się klony komputerów IBM, kilkukrotnie tańsze od tych produkowanych przez państwa socjalistyczne. Nie było więc popytu na droższe komputery produkowane w PRL. Swoje maszyny produkowała tylko ZSRR, a potem Rosja.
Zmarnowany potencjał
Przemysł komputerowy funkcjonujący w PRL albo zbankrutował i został zlikwidowany, albo został sprywatyzowany i do dziś funkcjonuje pod prywatnymi markami (np. dalej produkując kasy fiskalne, lub inne specjalistyczne urządzenia elektroniczne). Polska zyskała na przemyśle komputerowym w PRL głównie wykształcenie licznych inżynierów i informatyków – politechniki w PRL zapewniały dobre wykształcenie, choć nauka w PRL była odcięta od nauki na zachodzie.
Powstałe w latach 80 prywatne firmy komputerowe istnieją do dziś i bardzo się rozwinęły. Rynek komputerowy przez lata zdominowały firmy azjatyckie, najpierw japońskie i koreańskie, a dziś japońskie.
Więcej o produkcji komputerów w PRL można znaleźć w wydanym przez Instytut Pamięci Narodowej. 700 stronicowym zbiorze artykułów „High-tech za żelazną kurtyną. Elektronika, komputery i systemy sterowania w PRL”.
