• Zobacz także: Cenckiewicz przedstawił cząstkowy raport komisji ds. rosyjskich wpływów. Oświadczył, że zebrano "bardzo dużo materiałów"

Marną pociechą jest to, że Białorusini mają gorzej. Nie mają demokracji. Rządzi nimi dyktator, który tak bardzo nienawidzi Białorusinów i Białorusi, że zakazuje mówić po białorusku, prześladuje ludzi za białoruskie flagi, białoruskich patriotów wsadza do więzień lub morduje, i ściąga na Białoruś islamistów, by wysyłać ich do sąsiedniej Polski.

O smutnych próbach walki o własne państwo białoruskich patriotów w czasie II wojny światowej można przeczytać, w wydanej przez IPN pracy „Białoruski ruch niepodległościowy w czasie II wojny światowej” autorstwa Jerzego Grzybowskiego.

Według IPN „monografia stanowi próbę przedstawienia całokształtu dziejów białoruskiego ruchu niepodległościowego w czasie II wojny światowej. Pokazuje dramat Białorusinów w warunkach konfliktu dwóch totalitaryzmów – nazistowskiego i radzieckiego. Autor ukazuje najważniejsze etapy w rozwoju tego ruchu z uwzględnieniem aspektów politycznych, organizacyjnych oraz militarnych. W sposób szczegółowy omawia współpracę działaczy białoruskich z III Rzeszą na terenie okupowanej Białorusi i poza jej granicami. Analizuje również uwarunkowania międzynarodowe i ideologiczne tej kolaboracji. Jeden z rozdziałów traktuje o utworzeniu i działalności niemieckich formacji wojskowych złożonych z Białorusinów. Autor przedstawił także stosunek działaczy białoruskich do Polski i Polaków oraz relacje polsko-białoruskie w omawianym okresie. W książce pokazano również powojenne losy działaczy białoruskiego ruchu niepodległościowego”.

Zdaniem IPN „na podstawie rzadkich i nieznanych dotąd źródeł historycznych z archiwów w Polsce, Białorusi, Czechach, na Litwie, Łotwie, w Niemczech, Rosji, Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii w książce obala się wiele mitów wytworzonych zarówno przez historiografię sowiecką, jak i przedstawicieli nurtu narodowo-białoruskiego. Autor ustosunkowuje się do sporu wokół istnienia (lub nieistnienia) tzw. białoruskiego antysowieckiego podziemia narodowego.

Ze strony „Wszystko, co najważniejsze” można się dowiedzieć, że autor pracy to „doktor habilitowany. Pracuje w Katedrze Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej Wydziału Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego. Autor blisko 250 publikacji naukowych w kraju i za granicą, w tym 10 monografii”.

W rozdziale pierwszym pracy „Białoruski ruch niepodległościowy w czasie II wojny światowej” autorstwa Jerzego Grzybowskiego poruszone zostały takie kwestie jak:
Państwo białoruskie – idea czy możliwość? Białoruskie dążenia państwowe do czasu okupacji Białorusi przez III Rzeszę (marzec 1918 – czerwiec 1941).
W cieniu potężnych sąsiadów. Kwestia białoruska od proklamowania Białoruskiej Republiki Ludowej do wybuchu II wojny światowej.
„Hakenkreuz” i „Pogoń”. III Rzesza a ruch białoruski w przededniu II wojny światowej.
Zjednoczeni i podzieleni. Białoruski ruch niepodległościowy od września 1939 do czerwca 1941.
Postawy działaczy białoruskich i społeczności białoruskiej wobec agresji niemieckiej i sowieckiej na Polskę.
Białorusini a problem przekazania Wileńszczyzny Litwie.
Pierwsza kolaboracja. Białorusini w strefie niemieckiej do inwazji Niemiec na ZSRR.
Białorusini a wywiady niemiecki i sowiecki.

W rozdziale drugim pracy „Białoruski ruch niepodległościowy w czasie II wojny światowej” autorstwa Jerzego Grzybowskiego poruszone zostały takie kwestie jak:
Walka o niepodległość czy kolaboracja? Białoruski ruch niepodległościowy w czasie wojny niemiecko-sowieckiej (czerwiec 1941 – maj 1945).
Polityka narodowościowa Niemiec na terenach podbitych.
Działalność niepodległościowców białoruskich pod okupacją niemiecką (1941–1943).
Próby tworzenia białoruskiej reprezentacji politycznej oparte na Niemcach. Białoruska Samopomoc Ludowa i Rada Zaufania.
Wykorzystanie białoruskich symboli narodowych pod okupacją niemiecką.
Poparcie ludności białoruskiej dla ruchu niepodległościowego.
Białoruskie podziemie niepodległościowe pod okupacją niemiecką: mity czy rzeczywistość?
Powstanie i działalność Białoruskiej Rady Centralnej (grudzień 1943 – czerwiec 1944).
Działalność organizacji białoruskich poza granicami Okręgu Generalnego Białoruś (1941–1944).
Generalne Gubernatorstwo i III Rzesza.
Okręg Białystok.
Okręg Generalny Litwa.
Okręg Generalny Łotwa.
Komisariat Rzeszy Ukraina. Stosunki białorusko-ukraińskie.
Obszar pod administracją wojskową Grupy Armii „Środek”.
Działalność Białoruskiej Rady Centralnej po zajęciu Białorusi przez Armię Czerwoną (lipiec 1944 – maj 1945).

W rozdziale trzecim pracy „Białoruski ruch niepodległościowy w czasie II wojny światowej” autorstwa Jerzego Grzybowskiego poruszone zostały takie kwestie jak:
„Substytut niepodległości”. Białoruskie formacje zbrojne w służbie niemieckiej (1941–1945).
Białoruska policja pomocnicza: zalążek wojska narodowego czy bezideowi złoczyńcy?
Miejscowa policja na okupowanej Białorusi: organizacja i działalność.
Stosunek działaczy białoruskich do policji pomocniczej.
Batalion ochrony kolei.
Wsie obronne.
Białoruski Ochotniczy Korpus Samoobrony.
13. batalion policji pomocniczej SD.
Formacje wojskowo-policyjne złożone z Białorusinów poza granicami Okręgu Generalnego Białoruś.
Białoruska Obrona Krajowa.
Białoruskie formacje wojskowe na terenie III Rzeszy (sierpień 1944 – maj 1945).
30 Dywizja Grenadierów SS (rosyjska nr 2).
1 Kadrowy Batalion Białoruskiej Obrony Krajowej w Berlinie.
30 Dywizja Grenadierów SS (białoruska nr 1).
Specjalny batalion komandosów Dalwitz.
Organizacje młodzieżowe o charakterze paramilitarnym.
Umundurowanie białoruskich formacji zbrojnych w służbie niemieckiej.

W rozdziale czwartym pracy „Białoruski ruch niepodległościowy w czasie II wojny światowej” autorstwa Jerzego Grzybowskiego poruszone zostały takie kwestie jak:
„Pogoń” z Orłem czy bez Orła? Polska wobec białoruskich dążeń niepodległościowych i stosunki polsko-białoruskie podczas okupacji niemieckiej (1941–1944).
Konflikt polsko-białoruski w Okręgu Generalnym Białoruś.
Partie i stronnictwa polityczne wobec sprawy białoruskiej.
Polityka rządu RP na uchodźstwie wobec kwestii białoruskiej.
Polskie podziemie niepodległościowe wobec kwestii białoruskiej.
Białorusko-polskie próby porozumienia.

W epilogu pracy „Białoruski ruch niepodległościowy w czasie II wojny światowej” autorstwa Jerzego Grzybowskiego poruszone zostały takie kwestie jak:
Powojenne losy działaczy białoruskich (w kraju).
Walka o przetrwanie. Białoruskie podziemie antykomunistyczne.
Legenda „Czarnego Kota”.
Podziemne organizacje młodzieżowe.
Na celowniku bezpieki. „Białoruscy burżuazyjni nacjonaliści” w Polsce.